Tèh

Aksara Latin

ꦗꦮ

Tèh (basa Cina: 茶, Chá), iku ombénan tein. Yoiku salah siji infusi kang kagawé saka godhong garing semak Camellia sinensis kanthi banyu panas. Ing basa Cina Amoy diarani Te kang tegesé tèh. Basa nasional Cina tembung tèh yaiku Cha. Yèn ing basa Inggris tèh diarani tea. Akèh wong kang seneng ngombé tèh anget utawa panas. Kadhangkala diwènèhi gula. Teh kang kagawé saka tuwuhan tèh dipérang dadi 4 (patang) golongan: tèh ireng, tèh oolong, tèh ijo, lan tèh putih.

Tèh (Carakan: ꦠꦺꦃ)

Tèh ijo ing Chinese gaiwan
Tipe	minuman panas utawa anyes.
Negara asal	Cina
Wiwit digawé	watara abad kaping 10 sadurungé Masèhi.

Tuwuhan Tèh (Camellia sinensis) saka Köhler's Medicinal Plants

Istilah "tèh" uga dipigunakaké tumrap ombènan kang kagawé saka woh-wohan, bumbon crakèn utawa tuwuhan obat liya kang diseduh, kaya ta, tèh rosehip, camomile, krisan lan Jiaogulan. Tèh kang ora ngandhut godhong tèh ingaran tèh hèrbal.

Tèh minangka sumber alami kafein, teofilin lan antioksidan kanthi kadar lemak, karbohidrat utawa protéin amèh ngancik nol persèn. Tèh yèn diombé krasa rada pait malah dadi ciri sedhepe ngombé tèh.

Tèh kembang kanthi campuran kuncup kembang mlathi kang mau tèh mlathi utawa tèh wangi mlathi dadi tèh kang populèr ing Indonésia. Konsumsi tèh ing Indonésia watara 0,8 kilogram per kapita per taun isih adoh ing sangisoré nagara-nagara liya ing donya, sanadyan Indonésia kagolong nagara kang ngasilaké tèh paling akèh nomer lima ing donya.

Sajarah

Tuwuhan tèh

Miturut carita, tèh tinemu ing Cina. Tèh ing pisanan tinemu déning Kaisar Shen Nun ing taun 2737 sadurungé Masehi. Kaisar Shen Nung misuwur ora mung dadi kaisar thok, ananing uga misuwur kanthi sesebutan The Divine Healer (Sang Penyembuh dari Ilahi). Carita nemu tèh déning Kaisar, ora sinengaja nalika godhong tèh kang ana ing kebon Kaisar Shen Nung tiba ing banyu kang lagi digodhog déning Kaisar. Nalika godhong tèh iku kena banyu panas, mambu énakè langsung nggawé Kaisar péngin nyoba ngicipi. Ora mung mambunè, nanging rasa sepet lan pait saka godhong tèh iku disenengi déning Kaisar amarga dipercaya bisa agawé segering awak. Saliyané iku, miturut panelitèné Kaisar Shen Nung, ngombé tèh bisa marèkaké saka lelara.

Akèh kang ngandharaké panemonan tèh ing Jepang kang ana gegayutané karo Daruma. Daruma yaiku wong kang nyebaraké agama Zen Buda utawa kang misuwur kanthi sesebutan Father of Zen Buda ing Jepang taun 600 Masehi. Kacarita, Daruma lagi nyinaoni agama Buda kanthi tapa lan ora turu utawa merem sasuwéné 7 taun (ana kang ngandharakè 9 taun). Ana carita liya kang nyritakaké Daruma tapa kanthi lungguh nganti ing pungkasané sikilé Daruma lumpuh. Ana carita kang luwih sangar nyritakaké yèn Daruma sengaja nyuwèk kelopak mripaté karebèn ora turu nalika tapa. Klopak mripaté iku tiba ing lemah. Lan miturut lègenda, keajaiban kadadéan nalika klopak mripat iku tiba, thukul tuwuhan tèh kang kaping pisanan ing Jepang. Wiwit iku, Daruma misuwur kanthi mripaté kang gedhé minangka icon utawa pratandha lan didadèkaké golèkan kang misuwur ing Jepang.

Ing taun 780 Masehi, kang pisanan cendekiawan kang jenengé Lu Yu ngumpulaké lan nulis buku kang ngrembug babagan temuan tèh lan mumpangate ing sajeroning literatur tèh, yaiku Ch’a Cing utawa The Classic of Tea. Buku iku nyritakaké yèn tèh minangka ombèn-ombèn kang bisa nggawé wong luwih semangat, bisa nglerem ati, mbuka pikiran lan nggawé ora ngantuk, nggawé ènthènging awak lan nyegeraké awak, sarta bisa ngunggahaké kamampuan pikiré wong.

Panyebaran

Ing jaman Wangsa Han, Tang, Soon lan Yuan, komodhitas tèh wiwit diwanuhaké ing njaba Cina liwat ijolan kabudayan ing Asia Tengah liwat bawana Éropa sinambi adol kain sutra (sinebut Jalur Sutra). East India Company utawa Perusahaan Hindia Timur Karajan Manunggal kang dianakaké déning Ratu Elizabeth I tanggal 31 Dhésèmber 1600 kang duwé ancas yaiku monopoli padagangan ing Hindia Wétan. Ing taun 1669, East India Company ngéntukaké lisènsi kanthi nekakaké tèh saka Cina menyang Inggris nganggo kapal Elizabeth I. Monopoli padagangan tèh dikuwasani nganti taun 1833. Ing taun 1773 East India Company éntuk dodolan tèh langsung saka Cina menyang Amérika kanthi ngliwati jalur padagangan lan perpajakan kang ngrugikaké èksportir Éropa lan importir Amérika. Kamangka nggawé ngamuk warga Boston, kanthi ngguwang sakabèhing pethi kang isiné tèh ing laut. Kadadéan iku misuwur kanthi sesebutan Boston Tea Party kang ngakibataké révolusi Amérika marang panjajahan bangsa Inggris.

Jinising tèh

Jinising tèh

No.	Jinis tèh	Katrangan
01.	Tèh Ireng utawa Black Tea	Tèh iki diolah kanthi prosès fèrmèntasi penuh. Tèh iki uga misuwur kanthi sesebutan tèh abang.
02.	Tèh Oolong utawa Oolong Tea	Tèh iki diolah kanthi setengah prosès fèrmèntasi. Tèh jinis iki minangka tèh kang disenengi ing Cina lan India.
03.	Tèh Ijo utawa Green Tea	Tèh iki diolah ora kanthi prosès fèrmèntasi. Sawisé godhong tèh dipethik, langsung diolah. Tèh iki duwé mupangat kang paling apik. Miturut asil panalitèn, tèh ijo bisa ngurangi risiko kena kangker. Tèh iki wiwit populèr ing Asia yaiku ing Cina lan Jepang.
04.	Tèh Putih	Tèh iki diolah ora kanthi prosès oksidasi. Nalika isih ing wit, godhong tèh ora éntuk kena srengéngé langsung supaya ora ngasilaké klorofil. Amarga prodhuksiné sithik, mula regané larang.
05.	Tèh Pu-erh	Tèh pu-erh kapérang dadi loro, yaiku mentah lan mateng. Tèh pu-erh kang isih mentah bisa langsung kanggo nggawé tèh utawa disimpen sawatara nganti mateng. Nalika disimpen, tèh pu-erh ngalami prosès oksidasi mikrobiologi tahap loro. Tèh pu-erh mateng digawé saka godhong tèh kang kena prosès oksidasi kanthi artifisial supaya bisa kaya rasa tèh pu-erh mentah kang wis suwé sinimpen lan kena prosès panuwan alami. Tèh pu-erh mateng digawé kanthi ngontrol kalembaban lan témperatur godhong tèh kang mirib prosès pangomposan.
06.	Tèh Kuning	Sebutan kanggo tèh kang duwé kualitas apik kang disajikaké ing kedhaton kaisar. Tèh iki asalé saka godhong tèh ijo kanthi prosès panggaringan kang luwih suwé.
07.	Tèh Kukicha	Tèh iki duwé kualitas kang ora patiya apik. Tèh iki kagawé saka campuran gagang lan godhong tèh kang wis tuwa ing pamethikan kang kaping pindho, lan diosèng ing wajan.
08.	Tèh Genmaicha	Tèh ijo kang dicampur karo brondong saka beras kang durung disosoh. Tèh iki duwé ganda kang wangi. Tèh jinis iki populèr banget ing nagara Jepang.
09.	Tèh Kembang	Tèh ijo utawa tèh ireng kang diprosès utawa dicampur karo kembang. Tèh kembang kang paling populèr yaiku tèh mlathi (H­eung Pín ing basa Kantonis, Hua Chá ing basa Tionghoa) kang kagawé saka campuran tèh ijo utawa tèh oolong kang dicampur kembang mlathi. Kembang-kembang liya kang bisa digawé campuran tèh yaiku mawar, seroja, leci, lan seruni.

Kandhungan

Pabrik tèh ing Taiwan

Tèh kanthi cara umum ngandhut dat kang akèh, yaiku pelifenol kang duwé mupangat minangka antioksidan lan bisa nyegah radhikal bébas sajeroning awak kang diakibataké saka lingkungan lan panganan kang didhahar. Tèh uga ngandhut vitamin B kang akèhé kaping sepuluhé yèn dibandhingaké janganan ijo. Vitamin C duwé mupangat minangka kakebalan awak utawa imunitas. Vitamin C kang ana ing sajeroning tèh bisa luwih akèh tinimbang vitamin C kang ana ing woh jeruk. Vitamin A duwé mupangat kanggo kasarasan mripat. Vitamin E duwé mupangat bisa nggawé jantung dadi séhat lan nggawé kulit dadi alus, yaiku akèhé kira-kira 100-200 UI. Kang pungkasan, tèh duwé kandhutan cathecin yaiku dat asipat multifungsi. Dat iki duwé mupangat minangka antiradhang, anti panggandhaan sèl, lan ngedhunaké kadhar kolesterol. Miturut Noni Soraya, godhong tèh ireng unggulan ngandhut senyawa bioaktif polyfenol kang ing njeroné ngandhut flavonoid, tannin, kafein lan asem fenalat. Tèh ireng uga ngandhut vitamin B1, B2, C, E lan K sarta mineral fluor, mangan, kalsium, potassium lan kalium. Senyawa katekin kang ana ing sajeroning senyawa flavonoid ngandhut: Epikatekin (EC), Epikatekin Galat (ECG), Epigalo Katekin (EGC), Epigalo Katekin Galat (EGCG) lan Quercetin.

Ékonomi

Présentasi total prodhuksi donya ing taun 2007

Tèh dadi ombèn-ombèn kang disenengi wong akèh ing donya kanggo dikonsumsi. Tèh bisa dikonsumsi ing kabèh jinis ombèn-ombèn ing donya-kaya ta dicampur karo kopi, coklat, soft drink, lan alkohol. Para konsumèn tèh paling akèh saka nagara Asia kulon yaiku nagara India lan Sri Lanka. Saking akèhé kang seneng ngonsumsi tèh, nganti ana budaya ngombé tèh kaya ing Gongfu tea ceremony kang ana ing nagara Cina. Ing nagara Jepang ana budaya ngombé tèh kanthi cara kang unik, yaiku sadurungé cangkir diisi tèh, cangkir iku direndhem ing banyu panas supaya nalika tèh dijog ing cangkir, angeté bisa awèt. Ing Amérika 80% wong seneng ngombé tèh kanthi cara diwènèhi ès.

Taun 2003, prodhuksi tèh donya yaiku 3.21 milyar ton. Ing taun 2008, prodhuksi tèh donya punjul 4.73 milyar ton. Nagara kang paling akèh mrodhuksi tèh yaiku Cina, India, Kenya, Sri Lanka, lan Turki. Miturut tabèl prodhuksi tèh (ing ton), kabèh nagara kang ngasilaké tèh mundhak terus. Data iku éntuk saka FAO nalika Januari 2010.

Nagara	2006	2007	2008
Cina	1.047.345	1.183.002	1.275.384
India	928.000	949.220	805.180
Kenya	310.580	369.600	345.800
Sri Lanka	310.800	305.220	318.470
Turkey	201.866	206.160	198.046
Vietnam	151.000	164.000	174.900
Indonésia	146.858	150.224	150.851
Japan	91.800	94.100	94.100
Argentina	72.129	76.000	76.000
Iran	59.180	60.000	60.000
Banggaladésa	58.000	58.500	59.000
Malawi	45.009	46.000	46.000
Uganda	34.334	44.923	42.808
Nagara liya	189.551	193.782	205.211
Total	3.646.452	3.887.308	3.833.750

Jeneng ing basa liya

Basa	Jeneng	Basa	Jeneng	Basa	Jeneng	Basa	Jeneng	Basa	Jeneng
Afrikaans	tee	Armenia, Catalan	te	Ceko	té or thé (1)	Dhénemarken	te	Walanda	thee
Inggris	tea	Esperanto	teo	Éstlan	tee	Pharurse	te	Finlan	tee
Prancis	thé	Frisian Kulon	tee	Galician	té	Jerman	Tee	Ibrani	תה, te
Hungaria	tea	Islandiia	te	Indonésia	teh	Irlandia	tae	Italia	tè or thè
Jawa	tèh	scientific Latin	thea	Lètlan	tēja	Limburgish	tiè	Litowen	arbata (2)
Low Saxon	Tee [t(ʰɛˑɪ] or Tei [t(ʰaˑɪ]	Basa MelayuMelayu	teh	Nurwègen	te	Occitan	tè	Polski	herbata (3)
Sesotho	tea,chá	Scots Gaelic	tì, teatha	Singhala	thé	Spanyol	té	Sekotlan	tea [tiː] ~ [teː]
Sunda	entèh	Swèdhen	te	Tamil	தேநீர் thenīr (nīr = water) "theyila" means "tea leaf" (ila=leaf)	Telugu	తేనీళ్ళు tēnīru	Welsh	te

Priksani ugi

• Kopi
• Matte

Pranala njaba

• Tèh -Camellia sinensis O.K. var. Assamica (Mast) - minangka sawijining sumber antioksidan Archived 2007-10-10 at the Wayback Machine.
• Tèh ijo nyegah panyakit Archived 2007-03-10 at the Wayback Machine.
• Ngenali ragam lan mupangat tèh Archived 2008-09-16 at the Wayback Machine.
• Jinis-jinis tèh
• Gawé ombènan tèh luwih kagungan aji
• Tea Leaves, Francis Leggett & Co., 1900, saka Project Gutenberg
• The Book of Tea by Kakuzo Okakura saka Project Gutenberg, lan versi PDF (2.8 MB)
• Classification and Nomenclature of the Tea Plant Archived 2016-01-17 at the Wayback Machine. From the Tea Reasearch Association's Toklai labs, Assam.
• Russian Tea How to Archived 2003-12-07 at the Wayback Machine. describes the Russian method for making tea and elaborates on the surrounding culture and equipment (notably samovar)
• British Standard 6008:1980 (aka ISO 3103:1980) Archived 2005-10-02 at the Wayback Machine. Method for preparation of a liquor of tea for use in sensory tests.
• George Orwell: A Nice Cup of Tea Archived 2005-09-04 at the Wayback Machine. An essay by author George Orwell describing his own methods of making tea.
• How to make a perfect cup of tea News Release from Royal Society of Chemistry.
• How to make a perfect cuppa
• The Industrial Revolution and Tea-drinking Archived 2006-10-18 at the Wayback Machine.
• Douglas Adams' humorous article on tea.
• Tea Auction
• Tea Forums Tea Discussion Forum
• History of Teapots Archived 2007-02-02 at the Wayback Machine.
• Taiwanese Tea Culture Archived 2011-07-15 at the Wayback Machine.
• Trader's Port tea sampling community Archived 2009-02-01 at the Wayback Machine.