Wikipédia

Srengéngé

lintang kang dadi punjeré tata surya

Srengéngé utawi surya punika bal raseksa ingkang kawangun saking gas hidrogen lan helium.[10] Srengéngé kalebet lintang kanthi warna pethak ingkang gadhah peran minangka pusat tata surya.[11][12][13] Sedaya komponèn tata surya kalebet 8 planit lan satelitipun, planit-planit kerdhil, asteroid, komèt, lan lebu akasa mubeng ngiteri srengéngé.[14] Sasanèsipun minangka punjer ubengan, srengéngé ugi wujud sumber ènèrgi kanggé kagesangan ingkang teras-terasan.[15] Panas srengéngé ndadosaken bumi anget lan mbentuk iklim, éwadéné cahyanipun maringi pepadhang dhumateng bumi sarta dipunpigunakkaen déning tetuwuhan kanggé prosès fotosintesis.[15] Tanpa srengéngé, boten bakal wonten kagesangan ing bumi amargi kathah réaksi kimia ingkang boten saged dumados.[15]

Srengéngé ☉
Data pangamatan
Let rata-rata
saka bumi 		1.496×108 km
8 min 19 s ing kacepetan cahya
Kacerahan visual (V) −26.74 [1]
Magnitudo mutlak 4.83 [1]
Klasifikasi spektral G2V
Metallicity Z = 0.0122[2]
Ukuran pojok 31.6′ – 32.7′ [3]
Tembung sifat surya
Karakteristik orbital
Let rata-rata
saka inti Milky Way 		~2.5×1017 km
26000 taun cahya
Periode galaksi (2.25–2.50)×108 a
Kacepetan ~220 km/s (orbit sekitar pusat Galaksi)
~20 km/s (rélatif dhumateng kacepetan rata-rata lintang liya ing sekitar lintang)
~370 km/s[4] (rélatif dhumateng latar wuri gelombang mikro kosmik)
Karakteristik fisik
Rata-rata diameter 1.392×106 km [1]
109 × bumi
Radius katulistiwa 6.955×105 km [5]
109 × bumi[5]
Keliling katulistiwa 4.379×106 km [5]
109 × bumi[5]
Flattening 9×10−6
Wiyar aréa 6.0877×1012 km2 [5]
11990 × bumi[5]
Volume 1.412×1018 km3 [5]
1300000 × bumi
Massa 1.9891×1030 kg[1]
333000 × bumi[1]
Kapadhetan rata-rata 1.408×103 kg/m3 [1][5][6]
Kapadhetan Pusat (modhèl): 1.622×105 kg/m3 [1]
Fotosfèr ngisor: 2×10−4 kg/m3
Kromosfèr ngisor: 5×10−6 kg/m3
Korona (rata-rata.): 1×10−12 kg/m3 [7]
Gravitasi permukaan katulistiwa 274.0 m/s2 [1]
27.94 g}}
28 × bumi[5]
Kacepetan uwal dhiri
(saka permukaan) 		{617.7 km/s [5]
55 × bumi[5]
Suhu Pusat (modhèl): ~1.57×107 K [1]
Fotosfèr (èfèktif): 5,778 K [1]
Korona: ~5×106 K
Luminosity (Lsol) 3.846×1026 W [1]
~3.75×1028 lm}}
~98 lm/W efficacy
Intensitas rata-rata  (Isol) 2.009×107 W·m−2·sr−1
Karakteristik rotasi
Kamiringan sumbu 7.25° [1]
(tumrap ekliptika)
67.23°
(tumrap bidhang galaksi)
Right ascension
saka kutub lor[8] 		286.13°
19 jam 4 menit 30 detik
Deklinasi
saka kutub lor 		+63.87°
63°52' LU
Sidereal periode rotasi
(ing katulistiwa) 		25.05 dina [1]
(ing 16° lintang) 25.38 dina [1]
25 dina 9 jam 7 menit 12 detik [8]
(ing kutub) 34.4 dina [1]
Kacepetan rotasi
(ing katulistiwa) 		7.189×103 km/jam [5]
Komposisi fotosfèr (miturut massa)
Hidrogen 73.46%[9]
Helium 24.85%
Oksigen 0.77%
Karbon 0.29%
Wesi 0.16%
Neon 0.12%
Nitrogen 0.09%
Silikon 0.07%
Magnesium 0.05%
Welirang 0.04%
This box:

Nicolaus Copernicus punika tiyang sepisanan ingkang ngajengaken téyori bilih srengéngé punika pusat parédharan tata surya ing abad 16.[16] Téyori punika lajeng dipunbuktèkaken déning Galileo Galilei lan pangamat akasa sanèsipun.[16] Téyori ingkang salajengipun dipuntepangi kanthi nama heliosentrisme punika nugelaken téyori geosentrisme (bumi minangka pusat tata surya) ingkang dipunajengaken déning Ptolemeus lan sampun tahan wiwit abad kaping kalih sadèrèngipun masèhi.[17] Konsèp fusi nuklir ingkang dipunajengaken déning Subrahmanyan Chandrasekhar lan Hans Bethe nalika taun 1930 pungkasanipun saged njelasaken punapa punika srengéngé kanthi tepat.[16]

Karakteristik umum srengéngé

besut

Srengéngé awangun bal pijar kanthi senyawa panyusun utami wujud gas hidrogen (74%) lan helium (25%) kaionisasi.[13][14][18] Senyawa panyusun sanèsipun kapérang saking wesi, nikel, silikon, sulfur, magnesium, karbon, neon, kalsium, lan kromium.[19] Cahya srengéngé asalipun saking asil réaksi fusi hidrogen dados helium.[20]

 
srengéngé angslup

Adhedhasar pangétangan migunakaken Hukum Newton kanthi nglibataken pangaji kacepetan orbit bumi, let srengéngé, lan gaya gravitasi, dipunpikantuk massa srengéngé inggih punika 1,989x1030 kilogram.[18][21] Angka kasebat sami kaliyan kaping 333.000 massa bumi.[18] Sauntawisipun punika dhiameter srengéngé inggih punika 1.392.000 kilomèter utawi 865.000 mil, sami kaliyan kaping 109 dhiameter bumi.[14] Minangka pabandhingan, 1,3 yuta planit saukuran bumi saged mlebet dhumateng srengéngé.[14] Mila, srengéngé dados objèk paling ageng ing tata surya kanthi massa dumugi 99,85% saking total massa tata surya.[22]

Srengéngé wujud lintang ingkang paling caket kaliyan bumi, inggih punika letipun rata-rata 149.600.000 kilomèter (92,96 yuta mil).[13][23] Let srengéngé dhumateng bumi punika dipuntepangi minangka ékan astronomi lan biyasa dipunbulataken (kanggé panyedherhanan étangan) dados 150 yuta km.[13][22]

Adhedhasar pangétangan kanthi métodhe analisis radhioaktif, dipunmangertosi bilih batuan rembulan, meteorit lan batuan bumi paling sepuh ingkang naté kapanggih yuswanipun watawis 4,6 milyar taun.[24] Sauntawisipun punika conto batuan srengéngé dèrèng naté dipunpikantuk saéngga pangétangan dipunlampahaken kanthi matématika migunakaken modhèl interior srengéngé.[25] Adhedhasar asil pangétangan matématika inggih punika srengéngé dipunkintenaken yuswanipun 5 ± 1,5 milyar taun.[25] Nanging, amargi tata surya dipunkawruhi kawangun minangka satunggil kasatuwan salebetipun wekdal ingkang cecaketan mila sapunika kanthi umum srengéngé dipunanggep yuswanipun 4,6 milyar taun.[24][25] Srengéngé kagolong lintang tipe G V, kanthi ciri gadhah suhu lumahipun watawsis 6.000 K lan limrahipun tahan salaminipun 10 milyar taun.[20] Srengéngé dipunkintenaken yuswanipun watawis 7 milyar taun malih, sadèrèngipun hidrogen ing intinipun telas.[14] Manawi prakawis kasebat dumados, srengéngé bakal èkspansi dados lintang raseksa warna abrit ingkang asrep lan mangan planit-planit alit ing sakupengipun (manawi kalebet bumi) sadèrèngipun pungkasanipun wangsul dados lintang kerdhil warna pethak malih.[14]

Gaya gravitasi ing srengéngé sabandhing kaliyan kaping 28 gravitasi ing bumi.[26] Sacara téyori prakawis kasebat ateges bilih satunggiling tiyang gadhah bobot 100 kg ing bumi mila manawi lelampahan ing lumahipun srengéngé bobotipun bakal karaos kados 2.800 kg.[26] Gravitasi srengéngé mungkinaken narik sadaya komponèn-komponèn panyusunipun mbentuk satunggil wangun bal sampurna.[26] Gravitasi srengéngé ugi ingkang nahan planit-planit ingkang ngupengi tetep wonten ing orbitipun piyambak-piyambak.[26] Prabawa saking gravitasi srengéngé taksih saged karaos dumugi let 2 taun cahya.[26]

Radhiasi srengéngé, langkung dipuntepangi minangka cahya srengéngé, inggih punika campuran gelombang èlèktromagnètik ingkang kapérang saking gelombang infraabrit, cahya katingal, sinar ultraviolèt.[27] Sesaya gelombang èlèktromagnètik punika obah kanthi kacepetan watawis 3,0 x 108 m/s.[27] Mila radhiasi utawi cahya merlokaken wekdal 8 menit kanggé dumugi dhumateng bumi.[27] Srengéngé ugi ngasilaken sinar gamma, nanging frékuènsinipun tansaya alit sairing kaliyan letipun nilaraken inti.[27]

Struktur srengéngé

besut
 
Ilustrasi pérangan-pérangan srengéngé. (1) Inti (2) Zona radhiatif (3) Zona konvèktif (4) Fotosfèr (5) Kromosfèr (6) Korona (7) Bintik srengéngé (8) Granula (9) Prominènsa.

Srengéngé gadhah enem lapisan ingkang saben lapisan gadhah karakteristik tartamtu.[13] Kaenem lapisan kasebat ngambah inti srengéngé, zona radhioaktif, lan zona konvèktif ingkang mbentuk lapisan lebet (interior); fotosfèr; kromosfèr; lan korona minangka laladan paling njawi saking srengéngé.[13]

Inti srengéngé

besut

Inti inggih punika aréa paling lebet saking srengéngé ingkang gadhah suhu watawis 15 yuta drajat Celcius (27 yuta drajat Fahrenheit).[13][28] Adhedhasar pabandhingan radhius/dhiameter, pérangan inti kanthi ukuran saprasekawan let saking pusat dhumateng lumahipun lan 1/64 total volume srengéngé.[29] Kapadhetanipun inggih punika watawis 150 g/cm3. Suhu lan tekanan ingkang kados makaten inggilipun mungkinaken wontenipun pamecahan atom-atom dados èlèktron, proton, lan neutron.[28][29] Neutron ingkang boten gadhah momotan bakal nilar inti nuju pérangan srengéngé ingkang langkung njawi.[28] Sauntawis punika ènèrgi panas ing lebet inti njalari paobahan èlèktron lan proton rikat sanget lan silih tabrakan satunggal kaliyan sanèsipun njalari réaksi fusi nuklir (asring ugi dipunsebat termonuklir).[13][28] Inti srengéngé inggih punika papan dumadosipun réaksi fusi nuklir helium dados hidrogen.[29] Ènèrgi asil réaksi termonuklir ing inti wujud sinar gamma lan neutrino maringi tenaga ageng sanget ugi ngasilaken sadaya ènèrgi panas lan cahya ingkang dipuntampi ing bumi.[13][28][30] Ènèrgi kasebat dipunbeta medal saking srengéngé liwat radhiasi.[13]

Zona radhiatif

besut

Zona radhiatif inggih punika laladan ingkang nylubungi inti srengéngé.[31] Ènèrgi saking inti salebetipun wangun radhiasi kempal ing laladan punika sadèrèngipun dipunterasaken dhumateng pérangan srengéngé ingkang langkung njawi.[31] Kapadhetan zona radhiatif inggih punika watawis 20 g/cm3 kanthi suhu saking pérangan lebet dhumateng njawi antawisipun 7 yuta dumugi 2 yuta drajat Celcius.[32] Suhu lan dhènsitas zona radhiatif taksih cekap inggil, nanging boten mungkinaken dumadosipun réaksi fusi nuklir.[32]

Zona konvèktif

besut

Zona konvèktif inggih punika lapisan ing pundi suhu wiwit mandhap.[13] Suhu zona konvèktif inggih punika watawis 2 yuta drajat Celcius (3.5 yuta drajat Fahrenheit).[13] Sasampunipun medal saking zona radhiatif, atom-atom kanthi ènèrgi saking inti srengéngé bakal obah nuju lapisan langkung njawi ingkang gadhah suhu langkung asor.[33] Pamandhapan suhu kasebat njalari dumadosipun saya alonipun obahan atom saéngga paobahan kanthi radhiasi dados kirang èfisièn malih.[30] Ènèrgi saking inti srengéngé mbetahaken wekdal 170.000 taun kanggé nggayuh zona konvèktif.[13] Nalika wonten ing zona konvèktif, paobahan atom bakal dumados kanthi konvèksi ing aréa sadawanipun sapérangan atus kilomèter ingkang kasusun saking sèl-sèl gas raseksa ingkang teras sirkulasi.[30] Atom-atom kanthi suhu inggil ingkang nembé medal saking zona radhiatif bakal obah kanthi alon nggayuh lapisan paling njawi zona konvèktif ingkang langkung asrep njalari atom-atom kasebat "dhawah" malih dhumateng lapisan paling inggil zona radhiatif ingkang panas ingkang salajengĞipun minggah malih.[33] Prastawa punika bola-bali teras njalari wontenipun paobahan wolak-walik ingkang njalari transfer ènèrgi kados déné ingkang dumados nalika manasaken toya ing salebetipun panci.[33] Mila, zona konvèktif dipuntepangi ugi kanthi nama zona pangumuban (the boiling zone).[33] Matèri ènèrgi bakal dumugi pérangan inggil zona konvèktif salebetipun wekdal sapérangan minggu.[33]

Fotosfèr

besut

Fotosfèr utawi lumahipun srengéngé ngambah wewengkon ingkang kandelipun 500 kilomèter kanthi suhu watawis 5.500 drajat Celcius (10.000 drajat Fahrenheit).[13] Sapérangan ageng radhiasi srengéngé ingkang dipunuwalaken medal asalipun saking fotosfèr.[13] Ènèrgi kasebat dipunobservasi minangka sinar srengéngé ing bumi, 8 menit sasampunipun nilar srengéngé.[13]

Kromosfèr

besut

Kromosfèr inggih punika lapisan ing sainggilipun fotosfèr.[13] Werna saking kromosfèr limrahipun boten katingal amargi katutup cahya ingkang padhang sanget ingkang dipunasilaken fotosfèr.[13] Nanging nalika dumados grahana srengéngé total, ing pundi rembulan nutupi fotosfèr, pérangan kromosfèr bakal katingal minangka pigura kanthi warna abrit ing sakupengipun srengéngé.[13][30] Warna abrit kasebat dipunsebabaken déning inggilipun kandhutan helium ing mrika.[30]

Korona

besut

Korona wujud lapisan paling njawi saking srengéngé.[30] Lapisan punika gadhah warna pethak, nanging namung saged dipuntingali nalika dumados grahana amargi cahya ingkang dipunpancaraken boten sami kiyatipun pérangan srengéngé ingkang langkung lebet.[30] Nalika grahana total dumados, korona katingal mbentuk makutha cahya kanthi warna pethak ing sakupengipun srengéngé.[13] Lapisan korona gadhah suhu ingkang langkung inggil tinimbang pérangan lebet srengéngé kanthi rata-rata 2 yuta drajat Fahrenheit, nanging ing sapérangan pérangan saged dumugi suhu 5 yuta drajat Fahrenheit.[30]

Paobahan srengéngé

besut
 
Ilustrasi rotasi srengéngé. Wonten éwah-éwahan posisi bintik srengéngé salaminipun dumados paobahan

Srengéngé gadhah kalih jinis paobahan, inggih punika:

  • Srengéngé nglampahi rotasi ing sumbunipun laminipun watawis 27 dinten kanggé pikantuk satunggil puteran.[34] Gerakan rotasi punika sepindhaipun dipunkawruhi liwat pangamatan dhumateng éwah-éwahan posisi bintik srengéngé.[34] Sumbu rotasi srengéngé miring tebihipun 7,25° saking sumbu orbit bumi saéngga kutub lèr srengéngé bakal langkung katèingal ing wulan September sauntawis kutub kidul srengéngé langkung katingal ing wulan Maret.[34] Srengéngé sans bal padhet, nanging bal gas, saéngga srengéngé boten rotasi kanthi kacepetan ingang sragam.[34] Ahli astronomi nélakaken bilih rotasi pérangan interior srengéngé boten sami kaliyan pérangan lumahanipun.[35] Pérangan inti lan zona radhiatif rotasi sesarengan, éwadéné zona konvèktif lan fotosfèr ugi rotasi sesarengan nanging kanthi kacepetan ingkang bènten.[35] Pérangan ékuatorial (tengah) mbetahaken wekdal rotasi watawis 24 dinten éwadéné pérangan kutubipun rotasi laminipun watawis 31 dinten.[34][36] Sumber bèntenipun wekdal rotasi srengéngé kasebat taksih dipuntliti.[34]
  • Srengéngé lan sadaya isi tata surya obah ing orbitipun ngupengi galaksi bimasakti.[36] Srengéngé mapan tebihipun 28.000 taun cahya saking pusat galaksi bimasakti.[36] Kacepetan rata-rata paobahan punika inggih punika 828.000 km/jam saéngga dipunkintenaken bakal mbetahaken wekdal 230 yuta taun kanggé pikantuk satunggil puteran sampurna ngupengi galaksi.[36]

Let srengéngé dhumateng lintang paling caket

besut
 
Ilustrasi pambandhing wujud srengéngé lan ukuran déning planit-planit salebetipun sistèm tata surya. Garis tengah srengéngé kaping 11 garis tengah Jupiter, planit ingkang paling ageng.

Sistem lintang ingkang paling caket kaliyan srengéngé inggih punika Alpha Centauri.[37] Lintang ing salebetipun komplèks kasebat ingkang gadhah posisi paling caket kaliyan srengéngé inggih punika Proxima Centauri, satunggiling lintang kanthi warna abrit redhup ingkang wonten salebetipun konstélasi Centaurus.[37] Let srengéngé dhumateng Proxima Centauri inggih punika 4,3 taun cahya (39.900 yuta km utawi 270 éwu unit astronomi), kirang langkung kaping 270 éwu let srengéngé dhumateng bumi.[37] Para ahli astronomi mangertosi bilih bendha-bendha akasa mesthi obah salebetipun orbitipun piyambak-piyambak.[38] Mila, pangétangan let dipunlampahaken dhedhasar éwah-éwahan posisi satunggiling lintang salebetipun kurun wekdal tartamtu kanthi pathokan dhumateng posisinipun tumrap lintang-lintang ing sakupengipun.[38] Métodhe pangukuran punika dipunsebat parallaks (parallax).[38]

Ciri khas srengéngé

besut
 
Pérangan-bagéyanipun srengéngé

Ing ngandhap punika sapérangan ciri khas ingkang dipungadhahi srengéngé:

Prominènsa (lathi latu srengéngé)

besut

Prominènsa inggih punika salah satunggil ciri khas srengéngé, wujud pérangan srengéngé mèmper lathi latu ingkang ageng sanget lan padhang ingkang nyiprat medal saking pérangan lumahanipun srengéngé sarta asring ugi awangun loop (puteran).[39][40] Prominènsa dipunsebat ugi minangka filamèn srengéngé amargi sanadyan juluranipun padhang sanget manawi dipuntingali ing akasa ingkang peteng, nanging boten langkung padhang tinimbang sadaya srengéngé punika piyambak.[39] Prominènsa namung saged dipuntingali saking bumi kanthi bantuan teleskop lan filter.[39] Prominènsa paling ageng ingkang naté dipuntangkep déning SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) dipunèstimasi ukuran panjangipun 350 éwu km.[39]

Sami kados korona, prominènsa kawangun saking plasma nanging gadhah suhu ingkang langkung asrep.[39] Prominènsa isinipun matèri kanthi massa dumugi 100 milyar kg.[39] Prominènsa dumados ing lapisan fotosfèr srengéngé lan obah medal nuju korona srengéngé.[39] Plasma prominènsa obah ing sadawanipun médhan magnèt srengéngé.[41] Érupsi saged dumados nalika struktur prominèsa dados boten stabil saéngga bakal pecah lan ngedalaken plasmanipun.[41] Nalika dumados érupsi, matérial ingkang dipunwedalaken dados péranganing struktur magnètik ingkang ageng sanget dipunsebat semburan massa korona (coronnal mass ejection/ CME).[39][41] Paobahan semburan korona kasebat dumados ing kacepetan ingkang inggil sanget, inggih punika antawis 20 éwu m/s dumugi 3,2 yuta km/s.[39] Paobahan kasebat ugi njalari paningkatan suhu dumugi puluhan yuta drajat salebetipun wekdal ingkang singkat.[39] Manawi érupsi semburan massa korona ngarah dhumateng bumi, bakal dumados interaksi kaliyan médhan magnèt bumi lan njalari dumadosipun badhai géomagnètik ingkang gadhah potènsi ngganggu jaringan komunikasi lan listrik.[41]

Satèunggiling prominènsa ingkang stabil saged tahan ing korona dumugi mawulan-wulan dangunipun lan ukuranipun taras tansaya ageng saben dinten.[41] Para ahli taksih teras nliti kepripun lan kénging punapa prominènsa saged dumados.[41]

Bintik srengéngé

besut

Bintik srengéngé inggih punika granula-granula cembung alit ingkang kapanggih ing pérangan fotosfèr srengéngé kanthi gunggung ingkang boten kaétang.[42] Bintik srengéngé karipta nalika garis médhan magnèt srengéngé nembus pérangan fotosfèr.[43] Ukuran bintik srengéngé saged langkung ageng tinimbang bumi.[40] Bintik srengéngé gadhah laladan ingkang peteng ingkang namanipun umbra, ingkang dipunkupengi déning laladan ingkang langkung padhang ingkang aranipun penumbra.[42] Warna bintik srengéngé katingal langkung peteng amargi suhunipun ingkang tebih langkung asor saking fotosfèr.[42] Suhu ing laladan umbra inggih punika watawis 2.200 °C éwadéné ing laladan penumbra inggih punika 3.500 °C.[42] Amargi émisi cahya ugi dipunprabawai déning suhu mila pérangan bintik srengéngé umbra namung ngémisikaken kaping 1/6 cahya manawi dipunbandhingaken lumahipun srengéngé ing ukuran ingkang sami.[42]

Angin srengéngé

besut

Angin srengéngé kawangun saking aliran konstan saking partikel-partikel ingkang dipunwedalaken déning pérangan inggil atomosfèr srengéngé, ingkang obah dhumateng sadaya tata surya.[44] Partikel-partikel kasebat gadhah ènèrgi ingkang inggil, nanging prosès paobahanipun medal médhan gravitasi srengéngé ing kacepetan ingkang inggil sanget dèreng dipunmangertos kanthi sampurna.[44] Kacepetan angin srengéngé kapérang dados kalih, inggih punika angin rikat ingkang nggayuh 400 km/s lan angin rikat ingkang nggayuh langkung saking 500 km/s.[45] Kecepetan punika ugi saya tambah kanthi èksponènsial selaras letipun saking srengéngé.[45] Angin srengéngé ingkang umum dumados gadhah kacepetan 750 km/s lan asalipun saking bolongan korona ing atmosfèr srengéngé.[45]

Sapérangan bukti wontenipun angin srengéngé ingkang saged dipunraosaken utawi dipuntingali saking bumi inggih punika badhai géomagnetik kanthi ènèrgi inggil ingkang nrisak satelit lan sistem listrik, aurora ing Kutub Lèr utawi Kutub Kidul, lan partikel mèmper buntut panjang ing komèt ingkang mesthi ngedohi srengéngé amargi siliran angin srengéngé.[44] Angin srengéngé saged mbebayani kanggé kagesangan ing Bumi manawi boten wonten médhan magnèt bumi ingkang ngreksa saking radhiasi.[44] Ing sanyatanipun, ukuran lan wangun médhan magnèt bumi ugi dipuntemtokaken déning kakiyatan lan kacepetan angin srengéngé ingkang liwat.[44]

Badai srengéngé

besut

Badai srengéngé dumados nalika wonten panguwalan sanalika ènèrgi magnètik ingkang kawangun ing atmosfèr srengéngé.[46] Plasma srengéngé ingkang mundhak suhunipun dumugi mayuta-yuta Kelvin sesarengan kaliyan partikel-partikel sanèsipun nglampahi akselerasi nyaketi kacepetan cahya.[47] Total ènèrgi ingkang dipunuwalaken sami kaliyan mayuta-yuta bom hidrogen kanthi ukuran 100 megaton.[46] Gunggung lan kakiyatan badai srengéngé kathah variasinipun.[47] Nalika srengéngé aktif lan gadhah kathah bintik, badai srengéngé langkung asring dumados. Badai srengéngé asring ugi dumados sesarengan kaliyan lubèripun massa korona.[47] Badai srengéngé maringaken risiko radhiasi ingkang ageng sanget dhumateng satelit, montor mabur ulang alik, astronot, lan mliginipun sistem télékomunikasi bumi.[47][48] Badai srengéngé ingkang sepindhahipun kacathet ing pustaka astronomi inggih punika nalika tanggal 1 September 1859.[46] Kalih panliti, Richard C. Carrington lan Richard Hodgson ingkang nembé ngobservasi bintik srengéngé liwat teleskop ing papan kapisah, ngamati badai srengéngé ingkang katingal minangka cahya pethak ageng ing sakupengipun srengéngé.[46] Kadadosan punika dipunsebat Carrington Event lan njalari lumpuhipun jaringan télégraf transatlantik antawisipun Amérika lan Éropa.[48]

Èksplorasi srengéngé

besut
 
Solar Maximum Mission, salah satunggil satelit ingkang dipunluncuraken Amérika Sarékat kanggé nyinaoni srengéngé.

Montor mabur ulang-alik ingkang kaping sepindhah kasil mlebet dhumateng orbit srengéngé inggih punika Pioneer 4.[49] Pioneer 4, ingkang dipunluncuraken tanggal 3 Maret 1959 déning Amérika Sarékat, dados pionir salebetipun sajarah èksplorasi srengéngé.[49][50] Kasilipun Pioneer 4 dipunterasaken déning paluncuran Pioneer 5-Pioneer 9 salaminipun 1959-1968 ingkang panci gadhah tujuan kanggé nyinaoni prakawis srengéngé.[50] Nalika tanggal 26 Mèi 1973, stasiun njawi akasa Amérika Sarékat kanthi nama Skylab dipunluncuraken kanthi mbeta 3 awak.[50] Skylab mbeta Apollo Telescope Mount (ATM) ingkang dipungunakaken kanggé mundhut langkung saking 150.000 gambar srengéngé.[50]

Montor mabur ulang-alik sanèsipun, Helios I kasil ngorbit dumugi nggayuh let 47 yuta km saking srengéngé (nglabeti orbit Merkuri).[50][51] Helios I teras mubeng kanggé mesthèkaken sadaya pérangan montor mabur pikantuk gunggung panas ingkang sami saking srengéngé.[51] Helios I gadhah tugas ngempalaken data-data prakawis srengéngé.[51] Montor mabur ulang-alik asil karya sesarengan antawisipun Amérika Sarékat lan Jerman punika operasinipun wiwit 10 Dhésèmber 1974 dumugi akir 1982.[50][51] Helios II dipunluncuraken tanggal 16 Januari 1976 lan kasil nggayuh let 43 yuta km saking srengéngé.[50] Misi Helios II rampung wulan April 1976 nanging dipunnengké kémawon tetep wonten ing orbit.[51]

Solar Maximum Mission dipundhesain kanggé nglampahaken observasi aktivitas srengéngé mliginipun bintik lan latu srengéngé nalika srengéngé wonten ing périodhe aktivitas maksimum.[50][51] SMM dipunluncuraken déning Amérika Sarékat tanggal 14 Fèbruari 1980.[50] Salaminipun lelampahanipun, SMM naté ngalami karisakan nanging kasil dipunleresaken déning awak montor mabur ulang alik Challenger.[51] SMM teras wonten ing orbit bumi salaminipun nglampahaken observasi.[50][51] SMM ngempalaken data dumugi 24 November 1989 lan kobong nalika mlebet malih dhumateng atmosfèr bumi tanggal 2 Dhésèmber 1989.[50][51]

Montor mabur ulang alik Ulysses inggih punika asil proyèk internasional kanggé nyinaoni kutub-kutub srengéngé, dipunluncuraken tanggal 6 Oktober 1990.[50] Éwadéné Yohkoh inggih punika montor mabur ulang alik ingkang dipunluncuraken kanggé nyinaoni radhiasi ènèrgi inggil saking srengéngé.[50] Yohkoh wujud asil karya sesarengan Jepang, Amérika Sarékat, lan Inggris ingkang dipunluncuraken tanggal 31 Agustus 1991.[50]

Misi èksplorasi srengéngé ingkang paling misuwur inggih punika Solar and Heliospheric Observatory (SOHO) ingkang dipunkembangaken déning Badan Antariksa Amérika Sarékat (NASA) nyambut damel sesarengan kaliyan Agènsi Njawi Angkasa Éropa (ESA) lan dipunluncuraken tanggal 12 Dhésèmber 1995.[52] SOHO gadhah tugas ngempalaken data struktur internal, prosès fisik ingkang dumados, sarta pamundhutan gambar lan dhiagnosis spèktroskopis srengéngé.[50] SOHO dipunpanggènaken ing let 1,5 yuta km saking bumi lan taksih operasi dumugi sapunika.[50]

Misi èksplorasi paling énggal saking NASA inggih punika montor mabur ulang alik kembar kanthi nama STEREO ingkang dipunluncuraken tanggal 26 Oktober 2006.[51][52] STEREO gadhah tugas kanggé nganalisis lan mundhut gambar srengéngé salebetipun wangun 3 dhimènsi.[51] Solar Dynamics Observatory Mission inggih punika misi èksplorasi NASA ingkang nembé wonten pangembangan lan sampun dipunpublikasikaken wulan April 2008.[51] Solar Dynamics Observatory Mission dipunkintenaken bakal ngorbit kanggé nyinaoni dhinamika srengéngé ingkang ngambah aktivitas srengéngé, évolusi atmosfèr srengéngé, lan prabawa radhiasi srengéngé dhumateng planit-planit sanès.[51]

Srengéngé minangka simbol kapitadosan lan kabudayan

besut

Srengéngé sampun dados simbol wigatos ing kathah kabudayan salamipipun peradhaban manungsa.[53] Salebetipun mitologi ingkang dipungadhahi déning manéka bangsa ing donya, srengéngé gadhah peranan ingkang wigatos sanget ing salebetipun kagesangan masarakatipun.[53] Srengéngé dipuntepangi kanthi nama ingkang bèntèn-bènten ing saben kabudayan lan asring ugi dipunsembah minangka déwa.[13][53]

Peran srengéngé ing manéka kabudayan lan kapitadosan

besut
  • Ra (utawi Re) punika dipunsembah minangka Déwa Srengéngé ugi pangripta ing kabudayan Mesir Kuna.[53][54] Ing hieroglif, srengéngé dipungambaraken minangka satunggiling cakram.[53] Ra nyimbulaken paningalan langit saéngga asring dipungambaraken minangka cakram ingkang wonten ing sirah manuk falkon utawi cakram mawi swiwi.[53] Déwa Ra dipunpitados nitih kréta perang nglintasi langit ing wektu siyang.[55] Déwa Ra ugi dipungambaraken minangka panjagi pharaoh utawi Raja Mesir.[55] Sasanèsipun punika Ra dipungambaraken minangka déwa ingkang sampun sepuh lan manggèn ing langit kanggé ngawasi donya.[55]
  • Salebetipun mitologi India, srengéngé dipunsebat kanthi nama Surya.[53] Sasanèsipun minangka srengéngé punika piyambak, Surya ugi dipuntepangi minangka déwa srengéngé.[56] Tembung surya asalipun saking basa Sansekerta sur utawi svar ingkang gadhah akir gadhah sinar.[56] Surya dipungambaraken minangka déwa ingkang nyipeng kaseimbangan ing lumahing bumi.[56] Panyembahan srengéngé sampun dipunlampahaken déning panganut kapitadosan Hindhu salaminipun éwonan taun.[53] Sapunika pèngetan riyaya srengéngé mlethèk taksih dipunlangsungaken ing pinggiran Kali Gangga ingkang wonten ing kitha paling suci ing India, kitha Benares.[24] Surya Namaskar utawi pangurmatan dhuateng srengéngé inggih punika satunggiling obahan wigatos salebetipun yoga.[53]
  • Helios inggih punika déwa srengéngé salebetipun mitologi Yunani.[53] Helios dipunsebat ugi minangka Sol Invictus ing kabudayan Romawi.[57] Sasanèsipun punika Helios ugi wujud sisih sanès saking Apollo.[53] Dipuncariyosaken Helios inggih punika déwa ingkang nganggé makutha halo srengéngé lan nitih kréta perang nuju dhumateng akasa.[58] Helios inggih punika déwa ingkang kanggungan tanggel waler maringi cahya dhumateng swarga lan bumi kanthi cara nyandhet srengéngé ing kréta ingkang dipuntitih.[57]
  • Bangsa Inca nyembah déwa srengéngé ingkang namanipun Inti, minangka déwa paling inggil.[59] Déwa Inti dipunpitados nganugerahaken peradhaban Inca dhumateng putranipun, Manco Capac, ingkang ugi wujud raja bangsa Inca ingkang sepindhah.[59] Bangsa Inca nyebat dhirinipun minangka putra-putri srengéngé.[59] Saben taun bangsa Inca maringaken pasembahan asil panèn kanthi gunggung ingkang ageng kanggé upacara-upacara ingkang sesambetan kaliyan panyembahan srengéngé.[59]
  • Déwa srengéngé ingkang dipunsembah déning bangsa Maya inggih punika Kinich-ahau.[60] Kinich-ahau inggih punika pamimpin pérangan lèr.[60]
  • Suku Aztec nyembah Huitzilopochtli, ingkang wujud déwa perang lan simbul srengéngé.[61] Saben dinten Huitzilopochtli dipuncariyosaken migunakaken sinar srengéngé kanggé ngusir pepeteng saking langit, nanging saben ndalu déwa punika pejah lan pepeteng dhateng malih.[61] Kanggé maringi kakiyatan dhumateng déwaipun, bangsa Aztec nyaosaken pasembahan jantung manungsa saben dinten.[24]
  • Shintoisme wujud agami ingkang gadhah inti dhumateng panyembahan srengéngé ingkang taksih wonten ing Jepang.[24] Jepang gadhah jejuluk "Nagara Srengéngé Mlethèk".[24]

Wangunan lan bendha ingkang sesambetan kaliyan srengéngé

besut
  • Jam srengéngé ingging punika saprangkat piranti ingkang dipunpigunakaken minangka panedah wekdal dhedhasar ayang-ayang gnomon (batang utawi lèmpèngan panenger) ingkang éwah teras panggènanipun selaras kaliyan paobahan bumi dhumateng srengéngé.[62] Jam srengéngé ngrembaka ing antawisipun kabudayan kuna Babylonia, Yunan, Mesir, Romawi, Cina, lan Jepang. Jam srengéngé paling sepuh ingkang naté kapanggih déning Chaldean Berosis, ingkang gesang watawis 340 SM. Sapérangan artèfak jam srengéngé sanèn kapanggih ing Tivoli, Italia taun 1746, ing Castel Nuovo taun 1751, ing Rigano taun 1751, lan ing Pompeii taun 1762.
  • Stonehenge ingkang wonten ing Wiltshire, Inggris, gadhah pilar watu paling ageng ingkang dipunsebat Heelstone nengeri posisi mlethèkipun srengéngé tanggal 21 Juni (posisi srengéngé tepat ing lèr bumi).[63]
  • Observatorium kuna ingkang dipunyasa kanggé Déwa Ra taksih saged kapanggih ing Luxor, satunggiling kitha caket Kali Nil ing Mesir.[24] Éwadéné El Karmak inggih punika kuil ingkang ugi dipunyasa kanggé Déwa Ra lan mapan ing lèr-wétan Luxor.[64] Atusan obelisk Mesir ingkang gadhah fungsi minangka jam srengéngé ing jamanipun ugi saged kapanggih ing Luxor lan Heliopolis (kitha srengéngé).[24]
  • Salah satunggil yasan misuwur ingkang dipundhèdhikasikaken kanggé Surya dipunyasa nalika abad kaping 13 kanthi nama Surya Deula (Candhi Srengéngé) ingkang wonten ing Konarak, India.[56]
  • Pilar Intihuatana ingkang wonten ing kawasan Machu Picchu inggih punika yasan ingkang dipundegaken déning bangsa Inca.[59] Nalika tengah dinten saben tanggal 21 Maret lan 21 September, posisi srengéngé bakal wonten mèh tepat ing sainggiling pilar saéngga boten badhé wonten ayang-ayang pilar sakedhik kémawon.[59][65] Ing wekdal punika masarakat Inca bakal ngawontenaken upacara ing papan kasebat amargi masarakat kasebat pitados bilih srengéngé nembé dipuniket ing langit.[59][65] Intihuatana dipunpigunakaken kanggé nemtokaken dinten ing pundi dumados equinox (laminipun siyang sami kaliyan ndalu) lan périodhe-périodhe astronomis sanèsipun[65]
  • Bangsa Maya misuwur kanthi kalèndher isi 365 dinten lan 260 dinten ingkang dipundamel dhedhasar pangamatan astronomis, kalebet dhumateng srengéngé.[66] Kalèndher 365 dinten punika dipunsebat Haab, éwadéné kalèndher 260 dinten dipunsebat Tzolkin.[66]
  • Kalèndher Aztec dipunpahat ing sainggilipun satunggiling watu wangun bunderan. Isinipun inggih punika 365 siklus kalèndher dhedhasar srengéngé lan 260 siklus ritual.[67] Kalèndher watu Aztec punika sapunika dipunsimpen ing National Museum of Anthropology and History ing Chapultepec Park, Mexico City.[67]
  • Srengéngé ugi sampun dados objèk ingkang nengsemaken kanggé pelukis lan panulis misuwur donya.[24] Claude Monet, Joan Miro, Caspar David Friedrich (irah-irahan lukisan: Woman in Morning Sun-Wanita salebetipun Srengéngé Éjang, lan Vincent van Gogh (irah-irahan lukisan: Another Light, A Stronger Sun-Cahya Sanès, Srengéngé ingkang Langkung Kiyat) inggih punika sapérangan pelukis ingkang naté ndadosaken srengéngé minangka objèk lukisanipun.[24] Éwadéné Ralph Waldo Emerson lan Friedrich Nietzsche inggih punika panulis lan filsuf ingkang naté damel cariyos, puisi, ugi tembung-tembung mutiara kanthi subjèk srengéngé.[24]

Mupangat lan peran srengéngé

besut

Srengéngé punika sumber ènèrgi kanggé kagesangan.[24] Srengéngé gadhah kathah mupangat lan peran ingkang wigatèos sanget kanggé kagesangan kados ta:

  • Panas srengéngé maringi suhu ingkang pas kanggé kalangsungan gesang organisme ing bumi.[24] Bumi ugi nampi ènèrgi srengéngé kanthi cacah ingkang samadya kanggé damel toya tetep wangun cuwèr, ing pundi wujud salah satunggil panyokong kagesangan.[24] Sasanèsipun punika panas srengéngé mungkinaken wontenipun angin, siklus jawah, cuaca, lan iklim.[24]
  • Cahya srengéngé dipunmupangataken kanthi langsung déning tetuwuhan mawi klorofil kanggé nglangsungaken fotosintesis, saéngga tetuwuhan saged tuwuh sarta ngasilaken oksigèn lan gadhah peran minangka sumber pangan kanggé kéwan lan manungsa.[24] Makluk gesang ingkang sampun mati bakal dados fosil ingkang ngasilaken lenga bumi lan batu bara minangka sumber ènèrgi.[24] Perkawis punika wujud peran saking ènèrgi srengéngé kanthi boten langsung [24]
  • Pambangkit listrik tenaga srengéngé inggih punika modhèl énggal pambangkit listrik kanthi sumber ènèrgi kaénggalaken.[68] Pambangkit listrik punika kapérang saking kaca-kaca ageng utawi panèl ingkang bakal nangkep cahya srengéngé lan ngonsèntrasikaken dhumateng satunggal titik.[68] Panas ingkang dipuntangkap salajengipun dipun-ginakaken kanggé ngasilaken uwap panas mawi tekanan, ingkang bakal dipunpigunakaken kanggé nglampahaken turbin saéngga ènèrgi listrik saged dipunasilaken.[68] Prinsip panèl surya inggih punika panggunaan sèl surya utawi sèl photovoltaic ingkang kadamel saking silikon kanggé nangkep sinar srengéngé.[68] Sèl surya sampun kathah dipungunakaken kanggé kalkulator tenaga surya. Panèl surya sampun kathah dipunpasang ing atep yasan lan griya ing laladan pakuthan kanggé pikantuk listrik kanthi gratis.[68]
  • Paobahan rotasi bumi njalari wonten pérangan ingkang nampi sinar srengéngé lan wonten ingkang boten.[69] Perkawis punika ingkang ngripta wontenipun diten siyang lan ndalu ing bumi.[69] Lajeng paobahan bumi ngupengi srengéngé njalari dumadosipun mungsa.[69]
  • Srengéngé dados pamanunggal planit-planit lan bendha akasa sanès ing sistem tata surya ingkang obah utawi gadhah rotasi ngupengi srengéngé.[10] Sedaya sistem saged mubeng ing njawi akasa amargi dipuntahan déning gaya gravitasi srengéngé ingkang ageng sanget.[10]

Dasanama

besut
  • Arka
  • Aruna
  • Bagaskara
  • Bagaspati
  • Baskara
  • Dewangkara
  • Pradangga
  • Raditya
  • Radite
  • Rawi
  • Sasrabanu
  • Surya
  • We

Priksani ugi

besut

Réferènsi

besut
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Williams, D. R. (2004). "Sun Fact Sheet". NASA. Dibukak ing 2010-09-27.
  2. ↑ Asplund, M.; N. Grevesse and A. J. Sauval (2006). "The new solar abundances - Part I: the observations". Communications in Asteroseismology. 147: 76–79. Bibcode:2006CoAst.147...76A. doi:10.1553/cia147s76.
  3. ↑ "Eclipse 99: Frequently Asked Questions". NASA. Dibukak ing 2010-10-24.
  4. ↑ Hinshaw, G.; et al. (2009). "Five-year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe observations: data processing, sky maps, and basic results". The Astrophysical Journal Supplement Series. 118 (2): 225–245. Bibcode:2009ApJS..180..225H. doi:10.1088/0067-0049/180/2/225.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l "Solar System Exploration: Planets: Sun: Facts & Figures". NASA. Diarsip saka sing asli ing 2008-01-02.
  6. ↑ Ko, M. (1999). Elert, G. (èd.). "Density of the Sun". The Physics Factbook.
  7. ↑ "Principles of Spectroscopy". University of Michigan, Astronomy Department. 30 Agustus 2007.
  8. ↑ a b Seidelmann, P. K.; et al. (2000). "Report Of The IAU/IAG Working Group On Cartographic Coordinates And Rotational Elements Of The Planets And Satellites: 2000". Dibukak ing 2006-03-22.
  9. ↑ "The Sun's Vital Statistics". Stanford Solar Center. Dibukak ing 2008-07-29., citing Eddy, J. (1979). A New Sun: The Solar Results From Skylab. NASA. kc. 37. NASA SP-402.
  10. ↑ a b c Braham, I (2009), Ruang angkasa, Seri intisari ilmu, Erlangga For Kids, kc. 120, ISBN 9789797419233 (srengéngé bola raksasa lihat Ing Panelusuran Buku Google)
  11. ↑ Cappacio, G (2009), The Sun, Tarrytown, New York: Marshall Cavendish, kc. 13, ISBN 9780761442424 (bintang berukuran sedang lihat Ing Panelusuran Buku Google)
  12. ↑ Cain, F (September 2009). "Color of The Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-05-29.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Harvey, S; Davis, Phil. "Solar System Explanation Planet Sun". NASA. Diarsip saka sing asli ing 2011-06-24. Dibukak ing 2011-05-25.
  14. ↑ a b c d e f Cain, F (2009). "About the Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-20.
  15. ↑ a b c Lang, KR (2006), Sun, Earth, and Sky (édhisi ka-2), Canada: Springer, kc. 284, ISBN 9780387304564 (srengéngé sumber ènergi lihat Ing Panelusuran Buku Google)
  16. ↑ a b c Cain, F (2008). "History of The Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-20.
  17. ↑ Coffey, J (2010). "Heliocentric". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-23.
  18. ↑ a b c Dr. David H. Hathaway. "Sun Facts". NASA Marshall Space Flight Center. Dibukak ing 2011-05-31.
  19. ↑ Cain, F (2008). "What is the Sun Made Of?". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-20.
  20. ↑ a b Coffey, J (2008). "The Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-20.
  21. ↑ Boyd P (June 1997). "Measuring the Weight of Stars". NASA Goddard Space Flight Center. Dibukak ing 2011-05-31.
  22. ↑ a b Doody, D. "Basic of Space Flight Section 1 Chapter 1. The Solar System". California, USA: Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology. Dibukak ing 2011-05-31.
  23. ↑ Green, SF; Jones, MH; Burnell, SJ (2009), An Introduction to The Sun and Stars, Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, kc. 13, ISBN 9780521546225 (lintang paling caket kaliyan bumi pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  24. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Lang, KR (2003), The Cambridge Guid to The Solar System, Cambridge: Cambridge University Press, kc. 183, ISBN 9780521813068 (4,6 milyar taun pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  25. ↑ a b c Seeds, MA (2008), The Solar System (édhisi ka-6), Canada: Thompson Learning Inc., kc. 426, ISBN 9780495387879 (pangétangan dipunlampahaken kanthi matématika pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  26. ↑ a b c d e Cain, F (2008). "Gravity of The Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-20.
  27. ↑ a b c d Villanueva, JC (2010). "Color of The Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-23.
  28. ↑ a b c d e "The Sun's Energy Source". Yohkoh Public Outreach Program. Dibukak ing 2011-06-05.
  29. ↑ a b c Pugh, P (2007), Observing the Sun with Coronado Telescopes, Patrick Moore's Practical Astronomy Series, シュプリンガー・ジャパン株式会社, kc. 320, ISBN 9780387681269 (let inti, fusi helium dados hidrogen pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  30. ↑ a b c d e f g h Cohen, H. "From Core to Corona Layers of the Sun". FusEdWeb Fusion Energy Education. Dibukak ing 2011-06-05.
  31. ↑ a b "A Slow Means of Energy Transport". Yohkoh Public Outreach Program. Dibukak ing 2011-06-05.
  32. ↑ a b Pugh, P (2007), Observing the Sun with Coronado Telescopes, Patrick Moore's Practical Astronomy Series, シュプリンガー・ジャパン株式会社, kc. 320, ISBN 9780387681269 (suhu zona radhioaktif pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  33. ↑ a b c d e "The Boiling Zone". Yohkoh Public Outreach Program. Dibukak ing 2011-06-12.
  34. ↑ a b c d e f Hathaway, DH (2003). "Solar Rotation". NASA/Marshall Space Flight Center. Diarsip saka sing asli ing 2023-06-06. Dibukak ing 2011-06-16.
  35. ↑ a b Cain, F (2008). "Rotation of the Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-16.
  36. ↑ a b c d Coffey, J (2010). "Does The Sun Rotate?". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-16.
  37. ↑ a b c Tam, K (1996). "Distance to The Nearest Star". The Physics Factbook™. Diarsip saka sing asli ing 2016-12-10. Dibukak ing 2011-06-17.
  38. ↑ a b c Gib, M. "The Nearest Star". NASA'S HEASARC High Energy Astrophysics Science Archive Research Center. Diarsip saka sing asli ing 2012-01-18. Dibukak ing 2011-06-17.
  39. ↑ a b c d e f g h i j Villanueva, JC (2010). "Solar Prominence". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-17.
  40. ↑ a b Braham, I (2009), Ruang angkasa, Seri intisari ilmu, Erlangga For Kida, kc. 120, ISBN 9789797419233 (prominènsa lathi latu pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  41. ↑ a b c d e f Zell, H (2011). "Monster Prominence Erupts from the Sun". NASA. Diarsip saka sing asli ing 2022-12-05. Dibukak ing 2011-06-17.
  42. ↑ a b c d e Cline, T. "Issue #52: Sunspots From A To B-Solar Magnetism". NASA. Dibukak ing 2011-06-17.
  43. ↑ Cain, F (2009). "What Are Sunspots?". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-17.
  44. ↑ a b c d e Cain, F (2008). "Solar Wind". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-23.
  45. ↑ a b c Radiman I, Soegiatini E, Sungging E. Soegianto E. 2007. The motion of solar wind charged particle in a sinusoidal vibrating magnetic field. J Mat Sains 12:127:133.
  46. ↑ a b c d Holman, G (2007). "Solar Flares". NASA's Goddard Space Flight Center. Dibukak ing 2011-06-23.
  47. ↑ a b c d Cain, F (2008). "Solar Flares". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-23.
  48. ↑ a b Sudibyo, M (2011). "Mengenal Badai Matahari". Kompasiana. Diarsip saka sing asli ing 2011-04-24. Dibukak ing 2011-06-23.
  49. ↑ a b "The Space Exploration Timeline That Reflects The History Of Space Exploration". Diarsip saka sing asli ing 2022-10-27. Dibukak ing 2011-06-17.
  50. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Hamilton, CJ (2000). "Chronology of Space Exploration". Dibukak ing 2011-06-17.
  51. ↑ a b c d e f g h i j k l m "Timeline of Space Exploration". 2009. Diarsip saka sing asli ing 2016-03-10. Dibukak ing 2011-06-17.
  52. ↑ a b Cain, F (2008). "NASA and The Sun". Universe Today. Dibukak ing 2011-06-20.
  53. ↑ a b c d e f g h i j k Deepak, S (2003). "Ra, Surya, Rangi, Atea Myths of Sun God". Kalpana. Diarsip saka sing asli ing 2016-03-04. Dibukak ing 2011-06-16.
  54. ↑ National Earth and Science Teacher Assosiation (2011). "Re". NESTA. Dibukak ing 2011-06-16.
  55. ↑ a b c "The Goddess of Ancient Egypt". Tour Egypt. 2011. Dibukak ing 2011-06-20.
  56. ↑ a b c d Prophet, ML; Prophet, EC; Booth, A (2003), Booth, A (èd.), The Masters and Their Retreats, Climb the highest mountain series, USA: Summit University Press, kc. 560, ISBN 9780972040242 (Surya asalipun saking basa Sansekekerta pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  57. ↑ a b Littleton, CS; Marshall Cavendish Corporation (2005), Gods, goddesses, and mythology, Volume 1, Marshall Cavendish, kc. 709, ISBN 9780761475590 (Helios lihat Ing Panelusuran Buku Google)
  58. ↑ Vita-Finzi, C (2008), The Sun: A User's Manual, Springer, kc. 156, ISBN 9781402068805 (makutha halo pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  59. ↑ a b c d e f g Roza, G (2007), Incan Mythology and Other Myths of the Andes, Mythology around the world, The Rosen Publishing Group, kc. 64, ISBN 9781404207394 (Intihuatana pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  60. ↑ a b James Lewis Thomas Chalmbers Spence (2009), The Myths of Mexico and Peru: Aztec, Maya and Inca, Forgotten Books, kc. 123, ISBN 9781605068329 (Kinich-ahau pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  61. ↑ a b Histrory World. http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?gtrack=pthc&ParagraphID=ezq#ezq dipunaksès tanggal 24 Juni 2011
  62. ↑ PUSPA IPTEK (2006). "Apa Jam Matahari itu?". Yayasan Parahyangan Satya. Diarsip saka sing asli ing 2011-07-13. Dibukak ing 2011-06-24.
  63. ↑ Phillips, KJH (1995), Guide to the Sun, Cambridge: Cambridge University Press, kc. 1, ISBN 9780521397889 (lintang mawi ukuran sedheng pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  64. ↑ Cline, T. "El Karmak". NASA. Dibukak ing 2011-06-20.
  65. ↑ a b c Sacred Place. 2010. Macchu Pichu [terhubung berkala]. http://www.sacredsites.com/americas/peru/machu_picchu.html [dipunaksès tanggal 22 Juni 2011]
  66. ↑ a b Clow, BH; Calleman, CJ (2007), The Mayan Code: Time Acceleration and Awakening the World Mind, Inner Traditions / Bear & Co., kc. 282, ISBN 9781591430704 (Haab pirsani Ing Panelusuran Buku Google)
  67. ↑ a b c d e Greenpeace. 2011. Energi srengéngé [terhubung berkala]. http://www.greenpeace.org/seasia/id/campaigns/perubahan-iklim-global/Energi-Bersih/Energi_matahari/ Archived 2014-10-06 at the Wayback Machine. [diakses 23 Juni 2011]
  68. ↑ a b c Wilson, TV (2011). "How the Earth Works". HowStuffWorks. Dibukak ing 2011-06-23.

Pranala njawi

besut
 
Wiktionary
Pirsani informasi ngenani Srengéngé ing KamusWiki.
Wikimedia Commons duwé médhia ngenani Srengéngé.
Wikicuplik duwé cuplikan ngenani: Srengéngé

Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/w/index.php?title=Srengéngé&oldid=1695713"